W kontekście prawa autorskiego często można usłyszeć takie określenia jak twórczość, dzieło, projekt, czy utwór. Warto wiedzieć o tym, że nie są to synonimy.
Czym jest utwór?
Utwór, jak pisałem <tutaj>, jest w prawie autorskim takim ogólnym określeniem na wszystko, co jest przez prawo autorskie chronione. Utworem może być konkretny projekt, który wykonujesz dla klienta, logo, moodboard, font, design strony internetowej, a nawet kod źródłowy, który jest pod tym designem, albo… tekst, który właśnie czytasz.
Jak widzisz, utwór w rozumieniu prawa autorskiego nie ma aż tak wiele wspólnego z utworem w potocznym tego słowa znaczeniu. Może Cię to zaskoczy, ale projekt stworzony lewą ręką (albo nogą) przez praworęcznego 8-latka, który nie ma “tła” ani wyrobionej techniki, będzie chroniony dokładnie tak samo, jak dzieła Banksy’ego.
Przykładowe okoliczności, które nie mają znaczenia dla prawa autorskiego:
#1 Walory artystyczne
Nie ma znaczenia, czy Twój projekt jest obiektywnie “dobry” albo czy się komukolwiek podoba.
#2 Okoliczności dotyczące twórcy
Nie ma znaczenia Twój wiek, płeć, zawód, umiejętności ani poziom upojenia alkoholowego.
#3 Wysiłek twórczy
Nie ma znaczenia, ile projekt Cię kosztował wysiłku ani czasu.
#4 Miejsce
Nie ma znaczenia, czy projekt powstał w Corelu, na papierze czy na masce samochodu sąsiada, który zaparkował nie tam, gdzie należy.
#5 Zastosowanie
Nie ma znaczenia, czy projekt ma zastosowanie estetyczne, czy użytkowe.
#6 Wartość rynkowa
Nie ma znaczenia, czy projekt “schodzi” za miliony, czy jest oferowany za grosze.
Kiedy utwór jest chroniony?
Znaczenie ma tylko i wyłącznie to, czy tworząc coś, podejmujesz twórcze decyzje.
Jeśli rysujesz od kalki, kopiujesz 1:1, albo postanawiasz narysować prostą linię o długości 10 cm, to trudno mówić o świadomych wyborach, bo Twoje wybory są ograniczone do zera albo prawie do zera. Jaka jest szansa, że dwie osoby na świecie narysują identyczną prostą linię o długości 10 cm?
Duża, prawda?
Bierze się to właśnie stąd, że chcąc narysować prostą linię nie masz za bardzo swobody twórczej, bo pozostaje Ci dobranie koloru. A jeśli robisz to niebieskim długopisem na białej kartce A4, to nawet i to Ci nie pozostaje.
Czy pisuar jest utworem?

Fontanna, Marcel Duchamp, 1917
Często w dyskusjach dotyczących definicji sztuki padają przykłady związane z twórczością Duchampa albo przyklejeniem banana do ściany.
Jeśli chcemy jednak oceniać, czy coś jest utworem w rozumieniu prawa autorskiego, to wszystko powinniśmy oceniać przez pryzmat tego, czy twórca miał możliwość podjęcia świadomych, twórczych decyzji. Jeśli projektujesz pisuar jak Duchamp, to niektóre elementy są z góry określone z uwagi na funkcje użytkowe, jakie ten pisuar ma pełnić.
A gdyby tak pokombinować…
Z drugiej jednak strony kto Ci zabroni trochę ten pisuar “spersonalizować” za pomocą kolorów, symboli, kształtu?
Innymi słowy, nie każdy pisuar będzie chroniony prawem autorskim, ale nie ma żadnych przeszkód, żeby jakiś pisuar podlegał ochronie, bez względu na to, czy można go znaleźć na półkach marketów budowlanych. Co prawda większość tych pisuarów z półek sklepowych będzie zwyczajna, niespersonalizowana, ale gdyby jednak udało się znaleźć customowy model, który ma jakieś ulepszenia wizualne, to bez wątpienia będzie on podlegał ochronie jako utwór, a zatem jego projektant będzie mógł korzystać z szeregu uprawnień, o których pisałem [tutaj].
Podsumowanie – czym jest utwór?
Wbrew pozorom kryteria, które decydują o tym, czy coś jest utworem, czy nie jest, nie są skomplikowane, zatem mam nadzieje, że od teraz będzie Ci łatwiej dokonywać takiej oceny. Żeby podsumować wiedzę, proponuję przejść od pisuarów do słynnego banana przyklejonego taśmą do ściany i ocenić go w kontekście tego, czy przyklejając własnego banana do ściany, możesz spodziewać się listu poleconego z prokuratury albo z sądu.

Banan przyklejony do ściany, ktoś tam, kiedyś tam
Na podstawie tego, co napisałem wyżej, pewnie się domyślasz, że w samym przyklejeniu banana do ściany trudno jest doszukać się jakichś twórczych decyzji, zatem możemy raz na zawsze rozwiać wątpliwości i śmiało powiedzieć, że przyklejenie banana do ściany utworem nie jest.
Niemniej jednak zwróć uwagę, że np. naszkicowanie banana przyklejonego do ściany jak najbardziej może być utworem, bo rysownik podejmuje mnóstwo decyzji dotyczących perspektywy, cieni itd.

Zdjęcie banana widoczne wyżej, przerobione przeze mnie na szkic
Chronione jest jednak nie samo przyklejenie banana do ściany, a konkretny sposób naszkicowania banana przyklejonego do ściany.
Oznacza to, że nawet jeśli ktoś już kiedyś naszkicował banana przyklejonego do ściany, to Ty i ja możemy również takiego banana naszkicować i nie naruszymy praw autorskich naszego poprzednika… no chyba, że skopiujemy jego rysunek 1:1, pozbawiając się swobodnych wyborów. Zakładając jednak, że nie będzie to naszym celem, to jaka jest szansa, że dwie osoby na świecie stworzą dokładnie taki sam rysunek banana przyklejonego do ściany?
Moim zdaniem jest taka sama, jak to, że jakiś inny adwokat, o takim samym imieniu i nazwisku jak ja, pisze artykuł o identycznej treści jak ja. Za jakiś czas dla pewności sprawdzę to w Google, ale umówmy się, że raczej się to nie stanie.
Jeśli masz jednak przeczucie, że szansa “pokrycia się” dwóch przypadków twórczości może być większa, niż w opisanych przykładach, to prawdopodobnie to, co myślisz, że jest utworem, albo może nim nie być, albo ochrona jest po prostu „na innym poziomie”, tak jak przy szkicu, o którym pisałem powyżej – bo przecież nie jest chronione rysowanie bananów, tylko co najwyżej jeden konkretny sposób naszkicowania przyklejonego do ściany banana.
Jeśli masz wątpliwości, czy coś może być utworem, napisz o tym w komentarzu, a ja z chęcią postaram się to wyjaśnić – albo w komentarzu, albo w osobnym poście.
Marek Nowicki
adwokat
***
Zobacz też:
Czy można zmienić cudzy projekt o 3% i wykorzystać jako własny? – cz. 2
Czy można zmienić cudzy projekt o 3% i wykorzystać jako własny? – cz. 1
Plagiat a inspiracja – jak korzystać legalnie z cudzej twórczości?
Czy każdy projekt jest chroniony? – Na przykładach logo i zdjęć
Czy pisuar może być chroniony prawem autorskim? Czym jest utwór?
Do czego są Ci potrzebne prawa autorskie i wiedza na ich temat?
{ 0 komentarze… dodaj teraz swój }